W ostatni poniedziałek września zapraszamy naszych czytelników do lektury telegramów z „Gazety Lwowskiej” z 20 marca 1912 r., których autor relacjonował wizytę arcyksięcia Karola Habsburga i jego małżonki Zyty. Arcyksiążęca para, która zawarła związek małżeński w październiku 1911 r., odwiedziła miasto podczas swej podróży po galicyjskich ośrodkach administracji cywilnej i wojskowej.
„Gazeta Lwowska”, środa 20 Marca 1912
Najd. Arcyksiążę Karol Franciszek Józef i Najd. Arcyksiężna Zyta w Galicyi[1]
Biała, 19 marca (Tel. własny) Najd. Arcyksiążę Karol Franciszek Józef był wczoraj z Małżonką, Najd. Arcyksiężną Zytą w teatrze w Bielsku na przedstawieniu operetki niemieckiej. Teatr wypełniła po brzegi publiczność, która Najd. Arcyksięstwo przyjęła z entuzyazmem.
Dziś o godzinie 6 minut 30 rano Najd. Arcyksiążę ruszył na czele swego szwadronu w dalszą podróż do Wadowic przez Kęty.
Najd. Arcyksiężna Zyta wyjechała z Białej do Wadowic pociągiem kolejowym.
Wadowice, 19 marca. (Tel. własny, godz. 12 w południe). Osobne przyjęcie Najd. Arcyksiężnej Zyty dziś rano na tutejszym dworcu kolejowym przez panie, korpus oficerski, duchowieństwo, władze rządowe i autonomiczne, przygotowane było od kilku dni w najdrobniejszych szczegółach. Wskutek jednak urzędowego telegramu kolejowego zaniechano tego osobnego przyjęcia, a gdy na pół godziny przed przybyciem pociągu, wiozącego Najd. Arcyksiężnę, nadszedł odmienny telegram kolejowy, było już za późno zmienić znowu dyspozycje. Wobec tego na udekorowanym i publicznością napełnionym dworcu przedstawił się Najd. Arcyksiężnie tylko kierownik tutejszego starostwa, radca Namiestnictwa Antoni Pogłodowski[2].
Najd. Arcyksiężna w towarzystwie damy Dworu bar. Ludwigstorff wysiadłszy z salonowego wozu, wypytywała się starostę o stosunki w powiecie.
W chwili, gdy wysyłam ten telegram, koncertuje za Nqjwyższem zezwoleniem na dworcu kolejowym sprowadzona naprędce z miasta orkiestra 56 pułku piechoty.
Właściwe przyjęcie Najd. Arcyksięstwa odbędzie się dziś po południu po przybyciu Najd. Arcyksięcia Karola Franciszka Józefa z szwadronem do Wadowic w westybulu apartamentu, odstąpionego przez pp. Gosławskich dla Najd. Arcyksięstwa.
Całe miasto udekorowane.
Również miasta Andrychów i Izdebnik[3], którędy będzie przejeżdżał Najd. Arcyksiążę, są odświętnie udekorowane. Odbędą się też w tych miastach przyjęcia Najd. Gościa.
Według telegramu z Kęt, Najd. Arcyksiążę dotąd nie przejechał jeszcze przez to miasto ze swym szwadronem.
Wadowice. 19 marca (Tel. własny) Godzina 3.30 po południu. Najd. Arcyksiążę Karol Franciszek Józef przebył dziś najdłuższą drogę, jaką wyznaczono w marszrucie, wynosiła bowiem 47 kilometrów. Najd. Arcyksiążę mimo tak sporej drogi przybył do naszego miasta o godz. 2 po południu w najlepszym zdrowiu i nie widać było wcale u Niego najmniejszego zmęczenia.
Najd. Arcyksiążę odprawiwszy szwadron do kwater na przedmieściach, udał się automobilem na dworzec kolejowy, gdzie oczekiwała Go w wagonie salonowym od godz. 10 rano Najd. Arcyksiężna Zyta.
Z dworca kolejowego Najd. Arcyksięstwo udali się automobilem do przeznaczonych dla nich apartamentów, odstąpionych przez podpułkownika 56 pp p. Marcelego Gosławskiego[4] i jego małżonkę, mieszczących się w kamienicy adwokata krajowego dr. Korna[5].
Tutaj w westybulu odbyło się oficyalne powitanie Najd. Arcyksięstwa przez reprezentantów władz.
W westybulu tym zgromadzili się: radca Dworu i prezydent sądu obwodowego dr. Franciszek Bujak[6] z prokuratorem Państwa, starosta tutejszy, radca Namiestnictwa [Antoni] Pogłodowski, dyrektor okręgu skarbowego starszy radca skarbowy Petersch[7] , dyrektor gimnazyum [Jan] Doroziński[8], naczelnik urzędu pocztowego [Jan] Grabowski[9], prezes Rady powiatowej [Marek] Łuszczkiewicz[10] z wiceprezesem Stefanem hr. Bobrowskim[11] z Andrychowa, deputacya Rady gminnej złożona z burmistrza miasta dr. [Franciszka] Opydy[12], wiceburmistrza [Jana] Dworaka[13] i asesora dr. [Władysława] Wodzińskiego[14], dyrektor powiatowej Kasy oszczędności Gołąb i miejscowy rabin [Mordechaj Rotenberg[15] – MW].
U wstępu do westybulu powitały Najd. Arcyksięstwo żony oficerów, z których jedna po przemówieniu wręczyła Najd. Arcyksiężnej Zycie wspaniały bukiet. Następnie przedstawił się Najd. Arcyksięstwu korpus oficerski tutejszej załogi z podpułkownikiem 56 pp. Gosławskim i komendantem wojskowego Zakładu wychowania kobiet w Kleczy podpułkownikiem Szeparowiczem na czele.
Całe miasto udekorowane chorągwiami. Wieczorem na cześć Najd. Arcyksięstwa odbędzie się iluminacya gmachów publicznych i domów prywatnych.
Najd. Arcyksiążę żegnając się ze zgromadzonemi w westybulu osobami, wyraził w obecności starosty radcy Namiestnictwa Pogłodowskiego Swe zadowolenie z powodu pięknego udekorowania miasta na Jego i Jego Małżonki przybycie.
Jutro [tj. 20 marca 1912 r. – MW] o godz. 7.30. odjeżdża Najd. Arcyksiążę ze swym szwadronem w dalszą podróż, Najd. Arcyksiężna zaś równocześnie odjedzie pociągiem kolejowym.
[1] W tekście źródłowym zachowano oryginalną pisownię.
[2] Antoni Pogłodowski – starosta c.k. powiatu wadowickiego w latach 1911 – 1918, przewodniczący C.K. Rady Szkolnej Okręgowej w Wadowicach, członek Towarzystwa Upiększania Miasta Wadowic i Okolic, właściciel ziemski (K. Meus, Społeczność wadowickiego Gimnazjum w latach Wielkiej Wojny, w: „Idziemy w bój życia”. Społeczność wadowickiego Gimnazjum w drodze do Niepodległej, red. K. Meus, Wadowice 2018; G. Studnicki, Kto był kim w Wadowicach? , Wadowice 2004, s. 194 (tutaj błędny inicjał imienia „P.”); G. Studnicki, Zarys dziejów oświaty i szkolnictwa w Wadowicach, Wadowice 1996, s. 94).
[3] Błąd autora telegramu – Izdebnik jest wsią.
[4] Marceli Edler von Księżomierz Gosławski (1862 – 1934) – generał c.k. armii oraz Wojska Polskiego. Absolwent Szkoły Kadetów Piechoty, od 1879 r. zawodowy wojskowy (30 batalion strzelców polowych w Brodach). Od 1907 r. 56 pułku piechoty – dowódca, w stopniu majora, okręgu uzupełnień pułku i batalionu uzupełniającego jednostki (1907 – 1911), dowódca, w stopniu podpułkownika a następnie pułkownika, (1911 – 1914) detaszowanego batalionu 56 pułku w Wadowicach. W latach 1914 – 1916 na froncie I Wojny Światowej. Od 1919 r. w Wojsku Polskim zweryfikowany w stopniu gen. brygady. Inspektor piechoty Dowództwa Okręgu Generalnego (1919 – 1920), zastępca dowódcy DOGen. Łódź (1920 – 1921). Pochowany został na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie (M. Siwiec–Cielebon, W oczekiwaniu „wojny powszechnej o wolność ludów”. Koncepcje militarnego przygotowania uczniów c.k. Gimnazjum Wyższego w Wadowicach do walki o niepodległość Polski przed wybuchem i wojny światowej, „Wadoviana. Przegląd historyczno-kulturalny”, nr 13, 2010, s. 67-68).
[5] Józef Korn (ur. ok. 1855) – absolwent gimnazjum w Wadowicach (1875 r.), dr praw, adwokat krajowy, radny miejski, asesor magistracki, członek–założyciel Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Wspomniana w tekście kamienica to tzw. „kornówka” – wzniesiona końcem XIX w. przy rogu dzisiejszych ulic Słowackiego i Mickiewicza (Mickiewicza 16) przez Szymona Korna, ojca Józefa (K. Iwańska, Dzieje i kultura Żydów w Wadowicach w latach 1864 –1945 ,Kraków 2016, s. 137, passim; K. Meus, Wadowice 1772–1914. Studium przypadku miasta galicyjskiego, Kraków 2012, s. 471-473)
[6] Franciszek Bujak (1852 – 1915) – absolwent gimnazjum św. Anny w Krakowie (1871 r.), dr prawa, sędzia, prezydent Sądu Obwodowego w Wadowicach w latach 1912, poseł do Rady Państwa, Kawaler Orderu Franciszka Józefa (M. Małecki, Wydział Krajowy sejmu galicyjskiego. Geneza, struktura i zakres kompetencji, następstwo prawne, Kraków 2014, s. 415, passim; K. Meus, Wadowice, op. cit., s. 72).
[7] Najprawdopodobniej chodzi o Maksymiliana Peterscha.
[8] Jan Doroziński (1862 – 1942) – absolwent filologii, nauczyciel w gimnazjach w Krakowie (św. Anny), Bochni i Wadowicach i Tarnowie, dyrektor gimnazjum w Wadowicach w latach 1908 – 1924, członek Rady Szkolnej Okręgowej. Wizytę arcyksięcia wspomina w swoim „Dzienniku”: 19 III 1912. Wt. Przejazd przez Wadowice przyszłego następcy tronu arcyksięcia Karola Fr. Józefa. Przedstawienie w domu adwokata Korna. Mnie pytał o ilość uczniów (J. Doroziński. Dziennik, oprac. G. Studnicki, Wadowice 1988, s. 27).
[9] Jan Grabowski – c.k. nadrządca poczty (K. Meus, op. cit., s. 140).
[10] Marek Łuszczkiewicz (1873 – 1932) – ziemianin, właściciel dóbr we Frydrychowicach, prezes Rady Powiatowej (marszałek powiatu) w Wadowicach, prezes Wydziału Powiatowej Kasy Oszczędności, członek (w latach 1906 – 1910 prezes) wadowickiego Wydziału Okręgowego Towarzystwa Rolniczego w Krakowie, poseł do Rady Państwa (K. Dunin-Wąsowicz, Łuszczkiewicz Marek ( 1873 – 1932), PSB, t. 18, Warszawa–Kraków 1973, s. 587; K. Meus, Wadowice, op. cit., s. 205).
[11] Stefan hr. Bobrowski (1873 – 1932) – ziemianin, właściciel dóbr andrychowskich oraz Choczni, członek Wydziału Rady Powiatu w Wadowicach, burmistrz Andrychowa; prezes Towarzystwa Rolniczego w Wadowicach i przewodniczący Komitetu Organizacyjnego wystawy rolniczo-przemysłowej w 1907 r. (K. Meus, Wadowice, op. cit., s. 204-206, 267; K. Meus, Z dziejów Wadowic Austriackich: wystawa Rolniczo-Przemysłowa w 1907 roku, „Wadoviana. Przegląd historyczno-kulturalny”, nr 14, 2011, s. 12).
[12] Franciszek Opydo (1856 – 1923) – absolwent gimnazjum św. Anny w Krakowie (1871 r.), absolwent Wydziału Lekarskiego UJ, doktor wszech nauk lekarskich, radny miejski, poseł do Rady Państwa, burmistrz Wadowic w latach 1908 – 1918, przewodniczący Rady Szkolnej Miejscowej, wiceprezes Towarzystwa Upiększania Miasta Wadowic i Okolicy (TUMWiO), honorowy obywatel miasta (E. Kotowiecki, Wadowiccy lekarze, Wadowice 1996, s. 24; Meus, Wadowice, op. cit., s. 277-478).
[13] Jan Dworak (1858 – 1931) – radny miejski, asesor magistracki, zastępca burmistrza i burmistrz Wadowic (1907 – 1908), przedsiębiorca, właściciel cegielni, organizator wystawy rolniczo-przemysłowej w 1907 r. (K. Meus, Wadowice, op. cit., s. 265-466; K. Meus, Z dziejów Wadowic Austriackich, op. cit., s. 12).
[14] Władysław Wodziński (ok. 1874 – 1923) – dr prawa, adwokat krajowy, asesor magistracki, po 1918 r. burmistrz Wadowic, właściciel kamienicy w rynku (kamienica „pod lwem”) (K. Meus, op. cit., s. 141, passim; G. Studnicki, Kto był kim, op. cit., s. 270)
[15] Według relacji Dawida Jakubowicza Mordechaj Rotenberg witał arcyksięcia wraz z delegacją Gminy Wyznaniowej (…) u rogatek miasta k. Choczni (…) wygłosił wówczas mowę powitalną w języku niemieckim, która wywarła na słuchaczach wielkie wrażenie (D. Jakubowicz, Początki gminy wadowickiej, w: Księga pamiątkowa b. gmin żydowskich Wadowic, Andrychowa, Kalwarii i Myślenic, red. D. Jakubowicz, Tel Awiw 1968, s. 16).
Franciszek Bujak
Marek Łuszczkiewicz
Franciszek Opydo
fot. domena publiczna
Bibliografia
Dunin-Wąsowicz K., Łuszczkiewicz Marek ( 1873 – 1932), Polski Słownik Biograficzny, t. 18, Warszawa–Kraków 1973, s. 587.
Doroziński. Dziennik, oprac. G. Studnicki, Wadowice 1988.
Kotowiecki E., Wadowiccy lekarze, Wadowice 1996.
Księga pamiątkowa b. gmin żydowskich Wadowic, Andrychowa, Kalwarii i Myślenic, red. D. Jakubowicz, Tel Awiw 1968.
Małecki M., Wydział Krajowy sejmu galicyjskiego. Geneza, struktura i zakres kompetencji, następstwo prawne, Kraków 2014.
Meus K., Społeczność wadowickiego Gimnazjum w latach Wielkiej Wojny, w: „Idziemy w bój życia”. Społeczność wadowickiego Gimnazjum w drodze do Niepodległej, red. K. Meus, Wadowice 2018, s. 13-40.
Meus K., Wadowice 1772-1914. Studium przypadku miasta galicyjskiego, Kraków 2012.
Meus K., Z dziejów Wadowic Austriackich : wystawa Rolniczo-Przemysłowa w 1907 roku, „Wadoviana. Przegląd historyczno-kulturalny”, nr 14, 2011, s. 12, s. 7-32.
Siwiec–Cielebon, W oczekiwaniu „wojny powszechnej o wolność ludów”. Koncepcje militarnego przygotowania uczniów c.k. Gimnazjum Wyższego w Wadowicach do walki o niepodległość Polski przed wybuchem i wojny światowej, „Wadoviana. Przegląd historyczno-kulturalny”, nr 21, 2010, s. 52-103.
Studnicki G., Kto był kim w Wadowicach?, Wadowice 2004.
Studnicki G., Zarys dziejów oświaty i szkolnictwa w Wadowicach, Wadowice 1996.
(MW)
