CK Wadowice: Wizyta Arcyksięstwa

W ostatni poniedziałek września zapraszamy naszych czytelników do lektury telegramów z Gazety Lwowskiej” z 20 marca 1912 r., których autor relacjonował wizytę arcyksięcia Karola Habsburga i jego małżonki Zyty. Arcyksiążęca para, która zawarła związek małżeński w październiku 1911 r., odwiedziła miasto podczas swej podróży po galicyjskich ośrodkach administracji cywilnej i wojskowej.

Gazeta Lwowska”, środa 20 Marca 1912

Najd. Arcyksiążę Karol Franciszek Józef i Najd. Arcyksiężna Zyta w Galicyi[1]

Biała , 19 marca (Tel. własny) Najd. Arcyksiążę Karol Franciszek Józef był wczoraj z Małżonką, Najd. Arcyksiężną Zytą w teatrze w Bielsku na przedstawieniu operetki niemieckiej. Teatr wypełniła po brzegi publiczność, która Najd. Arcyksięstwo przyjęła z entuzyazmem.

Dziś o godzinie 6 minut 30 rano Najd. Arcyksiążę ruszył na czele swego szwadronu w dalszą podróż do Wadowic przez Kęty.

Najd. Arcyksiężna Zyta wyjechała z Białej do Wadowic pociągiem kolejowym.

Wadowice , 19 marca.(Tel. własny , godz. 12 w południe). Osobne przyjęcie Najd. Arcyksiężnej Zyty dziś rano na tutejszym dworcu kolejowym przez panie, korpus oficerski, duchowieństwo, władze rządowe i autonomiczne, przygotowane było od kilku dni w najdrobniejszych szczegółach. Wskutek jednak urzędowego telegramu kolejowego zaniechano tego osobnego przyjęcia, a gdy na pół godziny przed przybyciem pociągu, wiozącego Najd. Arcyksiężnę, nadszedł odmienny telegram kolejowy, było już za późno zmienić znowu dyspozycje. Wobec tego na udekorowanym i publicznością napełnionym dworcu przedstawił się Najd. Arcyksiężnie tylko kierownik tutejszego starostwa, radca Namiestnictwa Antoni Pogłodowski[2].

Najd. Arcyksiężna w towarzystwie damy Dworu bar. Ludwigstorff wysiadłszy z salonowego wozu, wypytywała się starostę o stosunki w powiecie.

W chwili, gdy wysyłam ten telegram, koncertuje za Nqjwyższem zezwoleniem na dworcu kolejowym sprowadzona naprędce z miasta orkiestra 56 pułku piechoty.

Właściwe przyjęcie Najd. Arcyksięstwa odbędzie się dziś po południu po przybyciu Najd. Arcyksięcia Karola Franciszka Józefa z szwadronem do Wadowic w westybulu apartamentu, odstąpionego przez pp. Gosławskich dla Najd. Arcyksięstwa.

Całe miasto udekorowane.

Również miasta Andrychów i Izdebnik[3],którędy będzie przejeżdżał Najd. Arcyksiążę, są odświętnie udekorowane. Odbędą się też w tych miastach przyjęcia Najd. Gościa.

Według telegramu z Kęt, Najd. Arcyksiążę dotąd nie przejechał jeszcze przez to miasto ze swym szwadronem.

Wadowice . 19 marca ( Tel. własny ) Godzina 3.30 po południu. Najd. Arcyksiążę Karol Franciszek Józef przebył dziś najdłuższą drogę, jaką wyznaczono w marszrucie, wynosiła bowiem 47 kilometrów. Najd. Arcyksiążę mimo tak sporej drogi przybył do naszego miasta o godz. 2 po południu w najlepszym zdrowiu i nie widać było wcale u Niego najmniejszego zmęczenia.

Najd. Arcyksiążę odprawiwszy szwadron do kwater na przedmieściach, udał się automobilem na dworzec kolejowy, gdzie oczekiwała Go w wagonie salonowym od godz. 10 rano Najd. Arcyksiężna Zyta.

Z dworca kolejowego Najd. Arcyksięstwo udali się automobilem do przeznaczonych dla nich apartamentów, odstąpionych przez podpułkownika 56 pp p. Marcelego Gosławskiego[4]i jego małżonkę, mieszczących się w kamienicy adwokata krajowego dr. Korna[5].

Tutaj w westybulu odbyło się oficyalne powitanie Najd. Arcyksięstwa przez reprezentantów władz.

W westybulu tym zgromadzili się: radca Dworu i prezydent sądu obwodowego dr. Franciszek Bujak[6]z prokuratorem Państwa, starosta tutejszy, radca Namiestnictwa[Antoni]Pogłodowski, dyrektor okręgu skarbowego starszy radca skarbowy Petersch[7], dyrektor gimnazyum[Jan]Doroziński[8], naczelnik urzędu pocztowego[Jan]Grabowski[9], prezes Rady powiatowej[Marek]Łuszczkiewicz[10]z wiceprezesem Stefanem hr. Bobrowskim[11]z Andrychowa, deputacya Rady gminnej złożona z burmistrza miasta dr.[Franciszka]Opydy[12], wiceburmistrza[Jana]Dworaka[13]i asesora dr.[Władysława]Wodzińskiego[14], dyrektor powiatowej Kasy oszczędności Gołąb i miejscowy rabin[Mordechaj Rotenberg[15] MW].

U wstępu do westybulu powitały Najd. Arcyksięstwo żony oficerów, z których jedna po przemówieniu wręczyła Najd. Arcyksiężnej Zycie wspaniały bukiet. Następnie przedstawił się Najd. Arcyksięstwu korpus oficerski tutejszej załogi z podpułkownikiem 56 pp. Gosławskim i komendantem wojskowego Zakładu wychowania kobiet w Kleczy podpułkownikiem Szeparowiczem na czele.

Całe miasto udekorowane chorągwiami. Wieczorem na cześć Najd. Arcyksięstwa odbędzie się iluminacya gmachów publicznych i domów prywatnych.

Najd. Arcyksiążę żegnając się ze zgromadzonemi w westybulu osobami, wyraził w obecności starosty radcy Namiestnictwa Pogłodowskiego Swe zadowolenie z powodu pięknego udekorowania miasta na Jego i Jego Małżonki przybycie.

Jutro[tj. 20 marca 1912 r. MW] o godz. 7.30. odjeżdża Najd. Arcyksiążę ze swym szwadronem w dalszą podróż, Najd. Arcyksiężna zaś równocześnie odjedzie pociągiem kolejowym.

[1] W tekście źródłowym zachowano oryginalną pisownię.

[2] Antoni Pogłodowski starosta c.k. powiatu wadowickiego w latach 1911 1918, przewodniczący C.K. Rady Szkolnej Okręgowej w Wadowicach, członek Towarzystwa Upiększania Miasta Wadowic i Okolic, właściciel ziemski (K. Meus, Społeczność wadowickiego Gimnazjum w latach Wielkiej Wojny , w: Idziemy w bój życia”. Społeczność wadowickiego Gimnazjum w drodze do Niepodległej , red. K. Meus, Wadowice 2018; G. Studnicki, Kto był kim w Wadowicach? , Wadowice 2004, s. 194 (tutaj błędny inicjał imienia P.”); G. Studnicki, Zarys dziejów oświaty i szkolnictwa w Wadowicach , Wadowice 1996, s. 94).

[3] Błąd autora telegramu Izdebnik jest wsią.

[4] Marceli Edler von Księżomierz Gosławski (1862 1934) generał c.k. armii oraz Wojska Polskiego. Absolwent Szkoły Kadetów Piechoty, od 1879 r. zawodowy wojskowy (30 batalion strzelców polowych w Brodach). Od 1907 r. 56 pułku piechoty dowódca, w stopniu majora, okręgu uzupełnień pułku i batalionu uzupełniającego jednostki (1907 1911), dowódca, w stopniu podpułkownika a następnie pułkownika, (1911 1914) detaszowanego batalionu 56 pułku w Wadowicach. W latach 1914 1916 na froncie I Wojny Światowej. Od 1919 r. w Wojsku Polskim zweryfikowany w stopniu gen. brygady. Inspektor piechoty Dowództwa Okręgu Generalnego (1919 1920), zastępca dowódcy DOGen. Łódź (1920 1921). Pochowany został na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie (M. SiwiecCielebon, W oczekiwaniu wojny powszechnej o wolność ludów”. Koncepcje militarnego przygotowania uczniów c.k. Gimnazjum Wyższego w Wadowicach do walki o niepodległość Polski przed wybuchem i wojny światowej , Wadoviana. Przegląd historyczno-kulturalny”, nr 13, 2010, s. 67-68).

[5] Józef Korn (ur. ok. 1855) absolwent gimnazjum w Wadowicach (1875 r.), dr praw, adwokat krajowy, radny miejski, asesor magistracki, członekzałożyciel Towarzystwa Gimnastycznego Sokół”. Wspomniana w tekście kamienica to tzw. kornówka” wzniesiona końcem XIX w. przy rogu dzisiejszych ulic Słowackiego i Mickiewicza (Mickiewicza 16) przez Szymona Korna, ojca Józefa (K. Iwańska, Dzieje i kultura Żydów w Wadowicach w latach 1864 1945 , Kraków 2016, s. 137, passim; K. Meus, Wadowice 17721914. Studium przypadku miasta galicyjskiego , Kraków 2012, s. 471-473)

[6] Franciszek Bujak (1852 1915) absolwent gimnazjum św. Anny w Krakowie (1871 r.), dr prawa, sędzia, prezydent Sądu Obwodowego w Wadowicach w latach 1912, poseł do Rady Państwa, Kawaler Orderu Franciszka Józefa (M. Małecki, Wydział Krajowy sejmu galicyjskiego. Geneza, struktura i zakres kompetencji, następstwo prawne , Kraków 2014, s. 415, passim; K. Meus, Wadowice , op. cit. , s. 72).

[7] Najprawdopodobniej chodzi o Maksymiliana Peterscha.

[8] Jan Doroziński (1862 1942) absolwent filologii, nauczyciel w gimnazjach w Krakowie (św. Anny), Bochni i Wadowicach i Tarnowie, dyrektor gimnazjum w Wadowicach w latach 1908 1924, członek Rady Szkolnej Okręgowej. Wizytę arcyksięcia wspomina w swoim Dzienniku”: 19 III 1912. Wt. Przejazd przez Wadowice przyszłego następcy tronu arcyksięcia Karola Fr. Józefa. Przedstawienie w domu adwokata Korna. Mnie pytał o ilość uczniów (J. Doroziński. Dziennik , oprac. G. Studnicki, Wadowice 1988, s. 27).

[9] Jan Grabowski c.k. nadrządca poczty (K. Meus, op. cit. , s. 140).

[10] Marek Łuszczkiewicz (1873 1932) ziemianin, właściciel dóbr we Frydrychowicach, prezes Rady Powiatowej (marszałek powiatu) w Wadowicach, prezes Wydziału Powiatowej Kasy Oszczędności, członek (w latach 1906 1910 prezes) wadowickiego Wydziału Okręgowego Towarzystwa Rolniczego w Krakowie, poseł do Rady Państwa (K. Dunin-Wąsowicz, Łuszczkiewicz Marek ( 1873 1932) , PSB, t. 18, Warszawa Kraków 1973, s. 587; K. Meus, Wadowice , op. cit. , s. 205).

[11] Stefan hr. Bobrowski (1873 1932) ziemianin, właściciel dóbr andrychowskich oraz Choczni, członek Wydziału Rady Powiatu w Wadowicach, burmistrz Andrychowa; prezes Towarzystwa Rolniczego w Wadowicach i przewodniczący Komitetu Organizacyjnego wystawy rolniczo-przemysłowej w 1907 r. (K. Meus, Wadowice , op. cit. , s. 204-206, 267; K. Meus, Z dziejów Wadowic Austriackich: wystawa Rolniczo-Przemysłowa w 1907 roku , Wadoviana. Przegląd historyczno-kulturalny”, nr 14, 2011, s. 12).

[12] Franciszek Opydo (1856 1923) absolwent gimnazjum św. Anny w Krakowie (1871 r.), absolwent Wydziału Lekarskiego UJ, doktor wszech nauk lekarskich, radny miejski, poseł do Rady Państwa, burmistrz Wadowic w latach 1908 1918, przewodniczący Rady Szkolnej Miejscowej, wiceprezes Towarzystwa Upiększania Miasta Wadowic i Okolicy (TUMWiO), honorowy obywatel miasta (E. Kotowiecki, Wadowiccy lekarze , Wadowice 1996, s. 24; Meus, Wadowice , op. cit. , s. 277-478).

[13] Jan Dworak (1858 1931) radny miejski, asesor magistracki, zastępca burmistrza i burmistrz Wadowic (1907 1908), przedsiębiorca, właściciel cegielni, organizator wystawy rolniczo-przemysłowej w 1907 r. (K. Meus, Wadowice , op. cit. , s. 265-466; K. Meus, Z dziejów Wadowic Austriackich , op. cit. , s. 12).

[14] Władysław Wodziński (ok. 1874 1923) dr prawa, adwokat krajowy, asesor magistracki, po 1918 r. burmistrz Wadowic, właściciel kamienicy w rynku (kamienica pod lwem”) (K. Meus, op. cit. , s. 141, passim; G. Studnicki, Kto był kim , op. cit. , s. 270)

[15] Według relacji Dawida Jakubowicza Mordechaj Rotenberg witał arcyksięcia wraz z delegacją Gminy Wyznaniowej (…) u rogatek miasta k. Choczni (…) wygłosił wówczas mowę powitalną w języku niemieckim, która wywarła na słuchaczach wielkie wrażenie (D. Jakubowicz, Początki gminy wadowickiej , w: Księga pamiątkowa b. gmin żydowskich Wadowic, Andrychowa, Kalwarii i Myślenic , red. D. Jakubowicz, Tel Awiw 1968, s. 16).

Marek Łuszczkiewicz

fot. domena publiczna

Dunin-Wąsowicz K., Łuszczkiewicz Marek ( 1873 1932) , Polski Słownik Biograficzny, t. 18, Warszawa Kraków 1973, s. 587.

Doroziński. Dziennik , oprac. G. Studnicki, Wadowice 1988.

Kotowiecki E., Wadowiccy lekarze , Wadowice 1996.

Księga pamiątkowa b. gmin żydowskich Wadowic, Andrychowa, Kalwarii i Myślenic , red. D. Jakubowicz, Tel Awiw 1968.

Małecki M., Wydział Krajowy sejmu galicyjskiego. Geneza, struktura i zakres kompetencji, następstwo prawne , Kraków 2014.

Meus K., Społeczność wadowickiego Gimnazjum w latach Wielkiej Wojny , w: Idziemy w bój życia”. Społeczność wadowickiego Gimnazjum w drodze do Niepodległej , red. K. Meus, Wadowice 2018, s. 13-40.

Meus K., Wadowice 1772-1914. Studium przypadku miasta galicyjskiego , Kraków 2012.

Meus K., Z dziejów Wadowic Austriackich : wystawa Rolniczo-Przemysłowa w 1907 roku , Wadoviana. Przegląd historyczno-kulturalny”, nr 14, 2011, s. 12, s. 7-32.

SiwiecCielebon, W oczekiwaniu wojny powszechnej o wolność ludów”. Koncepcje militarnego przygotowania uczniów c.k. Gimnazjum Wyższego w Wadowicach do walki o niepodległość Polski przed wybuchem i wojny światowej , Wadoviana. Przegląd historyczno-kulturalny”, nr 21, 2010, s. 52-103.

Studnicki G., Kto był kim w Wadowicach? , Wadowice 2004.

Studnicki G., Zarys dziejów oświaty i szkolnictwa w Wadowicach , Wadowice 1996.

Wadowickie Centrum Kultury im. M. Wadowity, wck.wadowice.pl/, wck.wadowice.pl/wizyta-arcyksiestwa/