W ten czwartek w ramach wakacyjnego cyklu # WadowiceNaSpacer proponujemy Wam spacer śladem patronów wadowickich ulic. Czy wiecie, że wśród upamiętnionych w ten sposób osób zajdziemy wybitnego matematyka, odważną zakonnicę czy ludowego posła? Patronów ulic mamy wielu, ale zaprezentowane zostały postacie, które pochodziły z Wadowic lub okolicy i w znaczący sposób wpłynęły na losy miasta.

Spacer szlakiem patronów wadowickich ulic to świetny sposób na spędzenie letniego popołudnia. Pomoże Wam w tym przygotowana przez nas mapa google: https://www.google.com/maps/d/viewer?mid=1LU1P3CFW7GySeAx1Fk1jKDLKdqHM8Bg&fbclid=IwAR3oIsUOOEecAp9mGULueu3YV475CzHRBFjwR0LMWWvHTEqVsuTOTtlWo7I&ll=49.89246774779577%2C19.5553298&z=14

1. Ulica Jana Iwańskiego w Wadowicach

Jan Iwański urodził się w 1849 r. w Okocimiu jako syn stolarza Józefa. Po zdanej maturze uczył się m.in. na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ostatecznie porzucił teologię i został studentem Wydziału Prawu UJ. Stopień doktora prawa otrzymał w 1876 r. Praktykę adwokacką w Wadowicach rozpoczął w 1883 r., gdzie na przełomie 1889 i 1890 r. brał udział w słynnym procesie emigracyjnym. Iwański po raz pierwszy rajcą miejskim został w 1882 r., a już w 1887 r. pełnił funkcję zastępcy burmistrza Ignacego Brosiga. Po jego śmierci w 1889 r. został burmistrzem i funkcję tę pełnił dwukrotnie. Za kadencji Iwańskiego uruchomiono w Wadowicach pierwszą elektrownię oraz zapoczątkowano budowę sieci wodociągowej. Okazywał również inicjatywę na polu społeczno kulturalnym jako m.in. wiceprezes wadowickiego TG Sokół”, członek Wydziału Towarzystwa Bursy im. S. Batorego czy założyciel Towarzystwa Upiększania Miasta Wadowic i Okolicy. Jego pracę na rzecz Wadowic docenili sami mieszkańcy przyznając mu tytuł Honorowego Obywatela Wadowic. Jan Iwański zmarł w 1907 r. i został pochowany na wadowickim cmentarzu parafialnym. W jego pogrzebie uczestniczyły tłumy mieszkańców. W 1909 r. Rada Miejska podjęła uchwałę o nazwaniu jednej z ulic miasta imieniem zasłużonego dla niego burmistrza.

Fot. ze zbiorów Muzeum Miejskiego w Wadowicach

1. Ulica Marcina Wadowity w Wadowicach

Marcin Wadowita był teologiem, profesorem Akademii Krakowskiej (dziś Uniwersytet Jagielloński). Wadowita zwany również Marcinem Kępką, urodził się w Wadowicach ok. 1567 r. Jego ojciec pełnił funkcję rajcy miejskiego, a inni krewni znajdowali się wśród tutejszych elity. Od 1583 r. studiował na uniwersytecie krakowskim. Szybko osiągnął kolejne stopnie naukowe, bowiem już w 1590 r. był magistrem. Wykładał w Kolegium Większym i Mniejszym. Od 1600 r. pełnił urząd Dziekana Wydziału Filozoficznego Akademii Krakowskiej, a trzy lata później został bakalarzem teologii. W l. 1605 1606 r. studiował we Włoszech, najpierw w Rzymie, a potem w Padwie. Wadowita był kierownikiem dysput akademickich. W okresie od 1618 do 1636 r. wielokrotnie był dziekanem Wydziału Teologicznego, a w 1636 r. został wicekanclerzem Akademii Krakowskiej oraz kanclerzem kurii biskupiej. Przypisuje się mu autorstwo 10 dzieł drukowanych, choć w rzeczywistości jest autorem 4 traktatów teologicznych. Księdzem został dopiero w 1602 r. i posługę kapłańską wypełniał przez kolejne 30 lat. W 1598 r. wybawił z opresji ariańskiego teologa Fausta Socyna, który poniósłby śmierć z rąk rozwścieczonych żaków krakowskich. Rodzinne miasto było dumne z sukcesów Wadowity, bowiem w księdze miejskiej zapisano informację o jego doktoracie. Zmarł w 1641 r. i został pochowano w kościele św. Floriana w Krakowie. Część swojego majątku przekazał na fundusz stypendialny dla wadowickiej młodzieży. Dokonał również uposażenia wadowickiej szkoły i szpitala.

1. Ulica Wincentego Bałysa w Wadowicach

Wincenty Bałys urodził się w 1906 r. w Tomicach k. Wadowic jako syn Jana Kantego i Marii Witek. Niedługo potem rodzina przeprowadziła się na wadowickie Podstawie. Bałys od dziecka wykazywał zdolności plastyczne lepiąc z gliny m.in. zwierzęta, budowle czy głowy postaci. Pierwsze doświadczenie w technice rzeźbienia miał w pracowni kamieniarskiej wadowickiego artysty rzeźbiarza Józefa Jury, gdzie poznał również innego przyszłego artystę rzeźbiarza, Franciszka Suknarowskiego. W l. 1927 r. 1932 r. Wincenty Bałys studiował na ASP w Krakowie, gdzie został przyjęty jako student nadzwyczajny”. W tym okresie swoje umiejętności doskonalił pod okiem mistrzów Konstantego Laszczki czy Xawerego Dunikowskiego. Bałys nie tylko rzeźbił w gipsie, glinie i drewnie, ale wykonywał odlewy w brązie, malował i rysował. Po powrocie do Wadowic wspólnie z Suknarowskim założył pracownię rzeźbiarską, która ostatecznie znalazła swoje miejsce na Al. Wolności 49. Wincenty Bałys związany był również ze środowiskiem artystycznym skupionym wokół dworu Emila Zegadłowicza w Gorzeniu Górnym, gdzie pod jego przewodnictwem powstała grupa artystów plastyków Czartak II”. Wyjątkowe więzi przyjaźni połączyły artystę także z M. Kotlarczykiem oraz K. Wojtyłą. Po wybuchu wojny Wincenty Bałys zorganizował grupę konspiracyjną komórkę organizacji Orzeł Biały”. Niestety została ona zdekonspirowana, a jej członkowie aresztowani. Po śledztwie, sąd skazał Bałysa i innych wadowickich konspiratorów na śmierć. Wyrok wykonano na tzw. Glinniku”, niedaleko kopca Kościuszki w Krakowie, 22 grudnia 1939 r.

1. Ulica Doktora Józefa Putka w Wadowicach

Józef Putek był doktorem praw, adwokatem, wójtem Choczni i działaczem ruchu ludowego. Urodził się w 1892 r. w Wadowicach. Po ukończeniu gimnazjum w Krakowie studiował prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim, które ukończył w 1920 r. w stopniu doktora. Od 1908 r. należał do Polskiego Stronnictwa Ludowego. Podczas I wojny światowej był działaczem niepodległościowym. W l. 19191929 trzykrotnie pełnił funkcję wójta Choczni. W działalności politycznej i parlamentarnej zwolennik reformy rolnej i przeciwnik uprzywilejowanej pozycji kościoła. W 1930 r. Józef Putek został aresztowany, osadzony a następnie zwolniony za kaucją z Twierdzy Brzeskiej, powrócił do Choczni i przygotowywał się do złożenia egzaminu adwokackiego. Od 1931 r. był członkiem Stronnictwa Ludowego. Po procesie brzeskim został osadzony w więzieniu w Wadowicach, gdzie pisał prace historyczne. Putek był znakomitym mówcą, znanym ze swej swady polemicznej i publicystyki. W okresie międzywojennym był czterokrotnie posłem na Sejm Ustawodawczy. W czasie II wojny światowej został w 1939 r. aresztowany przez Niemców w Choczni i osadzony w więzieniu na Montelupich w Krakowie, następnie w Wiśniczu, a w 1940 r. przekazany do obozu koncentracyjnego Auschwitz. Od 1949 r. był członkiem Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego. Ponownie został posłem, tym razem Krajowej Rady Narodowej oraz na Sejm Ustawodawczy (19471952). W l. 19461948 pełnił funkcję ministra poczt i telegrafów. W 1950 r. oskarżony o działalność prosanacyjną, aresztowany i więziony. Po zwolnieniu z więzienia wrócił do Choczni, i od 1956 r. był adwokatem i nie zajmował się czynną działalnością polityczną. Józef Putek zmarł w 1974 r. w rodzinnej miejscowości i został pochowany na tamtejszym cmentarzu parafialnym.

Fot. Wikipedia, domena publiczna

1. Ulica Generała Bruno Olbrychta w Wadowicach

Bruno Olbrycht był generałem dywizji Wojska Polskiego, uczestnikiem wojny polsko-bolszewickiej oraz obu wojen światowych. Urodził się w 1895 r. Sanoku w rodzinie lekarza weterynarii. Po przeprowadzce rodziny do Wadowic uczęszczał do tutejszego gimnazjum i działał w TG Sokół”. Miał swój wkład w rozwoju wadowickiego skautingu. Był także członkiem tajnej Studenckiej Drużyny Strzeleckiej. Od 1914 r. dowodził 1. kompanią tzw. wadowickiego batalionu Legionistów. Jako żołnierz Legionów walczył w kampanii karpackiej, bukowińskiej i wołyńskiej. Zimą 1918 r. został internowany na Węgrzech. Potem zgłosił się do WP i uczestniczył w walkach na froncie wojny polsko ukraińskiej oraz polsko bolszewickiej. W l. 1927 1930 był dowódcą 2 DP Legionów w Kielcach. Był współzałożycielem kieleckiego Parku Miejskiego i aktywnym działaczem społecznym w tym mieście. Od 1930 r. jako komendant Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie, stworzył nowoczesną w skali Europy placówkę szkoleniowo doświadczalną. W l. 1936 1938 przebywał w Zamościu, gdzie awansował do stopnia gen. Brygady. Brał czynny udział w kampanii wrześniowej. Ciężko chory i wyczerpany dostał się do niemieckiej niewoli. Olbrycht zaangażował się w konspirację pod pseudonimem Olza” i w 1944 r. został dowódcą GO AK Śląsk Cieszyński”, której sztab znajdował się w klasztorze w Kalwarii Zebrzydowskiej. W 1945 r. Olbrycht zgłosił się do Ludowego Wojska Polskiego i został zastępcą komendanta Oficerskiej Szkoły Piechoty i Kawalerii nr 1 w Krakowie Łobzowie, szefem Wydziału Szkół Oficerskich Piechoty i Kawalerii MON. Potem został dowódcą Warszawskiego Okręgu Wojskowego. Generał miał za zadanie m.in. zwalczanie poakowskiego podziemia niepodległościowego na terenach województw białostockiego, warszawskiego i lubelskiego. Otwarcie krytykował (jako jeden z nielicznych) taką koncepcję walki. Od 1946 r., na własną prośbę został przeniesiony do Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie przyczyniając się do rozbudowy i unowocześnienia tego ośrodka. Wspierał tych kursantów, którzy mieli za sobą w latach hitlerowskiej okupacji służbę w AK. W 1947 r. doznał kolejnego udaru i przeszedł w stan spoczynku. Leczył się w Krakowie gdzie zmarł w 1951 r. Pochowano go na Cmentarzu Rakowickim, a w 1970 r. ekshumowano i przeniesiono na warszawskie Powązki.

%20-%20Dom%20%C5%BBo%C5%82nierza%20POlskiego.jpg)

Fot. Wikipedia, Dom Żołnierza Polskiego

1. Ulica Profesora Władysława Nikliborca w Wadowicach

Władysław Nikliborc był polskim profesorem matematyki. Urodził się w 1889 r. w Wadowicach w rodzinie sędziego tutejszego Sądu Okręgowego. Uczęszczał do gimnazjów w Bielsku, Rzeszowie i Wadowicach. Służył w armii austro-węgierskiej i Legionach W latach 1918-1922 studiował matematykę na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, a w 1920 r. walczył w wojnie bolszewickiej. W latach 1922-1932 był najpierw asystentem, następnie adiunktem katedry matematyki Politechniki Lwowskiej. W 1924 r. obronił doktorat, a w 1927 r. habilitację na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. W okresie od 1928 do 1931 r. był stypendystą w Lipsku, Getyndze i Paryżu. W 1931 r. uzyskał habilitację z mechaniki teoretycznej na Politechnice Lwowskiej. Następnie w latach 1932-1937 kierował Katedrą Mechaniki Teoretycznej Politechniki Lwowskiej. W 1937 r. przeniósł się do Warszawy. Wówczas został profesorem nadzwyczajnym i kierownikiem Katedry Matematyki na Wydziale Chemicznym Politechniki Warszawskiej. Lata wojenne 1939-1945 spędził we Lwowie, pracując cały czas na Politechnice Lwowskiej. W 1945 r. został zmuszony do opuszczenia Lwowa i wyjechał do Warszawy, gdzie pracował na Politechnice Warszawskiej. W 1947 r. został profesorem zwyczajnym. Przeżycia wojenne odcisnęły na nim wielką traumą. Zginął tragicznie w 1948 r. podczas aresztowania go przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego.

Fot.z zasobów Archiwum PAN

1. Ulica S. Marii Małgorzaty Banaś w Kleczy Dolnej

Siostra Maria Małgorzata Banaś urodziła się w 1896 r. w Kleczy Dolnej k. Wadowic jako Ludwika Banaś w rodzinie rolników Jakuba i Rozalii. Mając 20 lat rozpoczęła pracę w szpitalu w Wadowicach, w którym pracowały siostry Nazaretanki, a rok później (1917 r.) postanowiła wstąpić do ich zakonu i przyjęła imię Maria Małgorzata od Serca Pana Jezusa Konającego w Ogrójcu. Siostra pełniła proste posługi w domach zakonnych w Wadowicach, Stryju, Krakowie, Grodnie oraz w Warszawie. Następnie w 1934 r. została wysłana na nową placówkę do Nowogródka, gdzie Nazaretanki prowadziły m.in. szkołę powszechną oraz opiekowały się farą. Po wkroczeniu Sowietów do Nowogródka siostry musiały zdjąć habity i opuścić dom zakonny. Na l. 1939-1943 przypada okres pracy s. Małgorzaty w miejscowym szpitalu. Była jedyną spośród dwunastu Nazaretanek, która uniknęła rozstrzelania przez hitlerowców w 1943 r. Po tym zdarzeniu odnalazła w lesie miejsce stracenia współsióstr i była obecna przy ich ekshumacji . To ona zatroszczyła się o dokumentację fotograficzną z tych zdarzeń. Dzięki m.in. jej pracy Męczennice z Nowogródka zostały beatyfikowane przez Jana Pawła II w 2000 r. Po wojnie i zmianie granic, pomimo że inne siostry zdecydowały się na powrót do Polski, s. Małgorzata została sama w Nowogródku, by kontynuować dzieło. Zmarła po ciężkiej chorobie w 1966 r. w Nowogródku i została pochowana na miejscowym cmentarzu. W 2008 r. otwarto proces beatyfikacyjny s. Małgorzaty, a od 2021 przysługuje jej tytuł Czcigodnej Służebnicy Bożej. Od 2022 r. ulica w rodzinnej Kleczy Dolnej nosi jej imię.

Fot. Archiwum Nazaretanek

8. Ulica Ks. Zygmunta Kuźmy w Stanisławiu Górnym

Zygmunt Kuźma był proboszczem w Stanisławiu Górnym i współzałożycielem Rodziny Kopinga w Polsce. Ks. Kuźma pełnił funkcję pierwszego proboszcza nowo erygowanej parafii Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny w Stanisławiu Górnym od 1983 r. W okresie jego kadencji dokończono budowę świątyni, którą rozpoczętą w 1980 r. Wówczas m.in. kościół otoczono parkanem oraz ułożono chodniki z kostki brukowej. Wybudowano też plebanię i parking oraz założono cmentarz. Z czasem na terenie parafii zamieszkał wadowiczanin, emerytowany ks. Kazimierz Hoła, kóry kupił dom w Stanisławiu. W wygłaszanych przez niego kazaniach podczas mszy świętych przybliżał wiernym postać ks. Adolfa Kolpinga i jego dzieło. Pod ich wpływem ks. Kuźma zorganizował grupę około 40 osób, która w 1990 r. założyła pierwszą w Polsce Rodzinę Kolpinga katolickie stowarzyszenie prowadzące działalność na rzecz środowisk lokalnych. W 1991 r. ks. Kuźma wraz z parafianami ze Stanisławia udał się do Watykanu, aby uczestniczyć w beatyfikacji ks. Adolfa Kolpinga, który został patronem wszystkich ludzi pracy, a zwłaszcza tych związanych z rzemiosłem szewskim i współczesnym przemysłem skórzanym i obuwniczym. Kapłan Zygmunt Kuźma zmarł w 2006 r.

Fot. Róg ulic Marcina Wadowity, Gimnazjalnej i Barskiej w Wadowicach, Archiwum UM Wadowice, Archiwum UM Wadowice

Wadowice # GminaWadowice # NaSpacer # KleczaDolna # StanisławGórny

Informacja Turystyczna Wadowice, it.wadowice.pl/post/wadowicenaspacer-czyli-spacer-sladem-patronow-wadowickich-ulic,2860.html